Route

In een hofje bof je?! 10x wandelingen langs armenhuisjes

Wandel.nl geeft je een overzicht van tien mooie wandelingen door hofjes.

Hofje in de Jordaan, foto: Martin Alberts, Collectie Stadsarchief Amsterdam

Door: Nanda Raaphorst

Lang leve de weldoeners die hun geld investeerden (en goede sier maakten) met het bouwen van hofjes. Zieken, maagden, weduwen, pelgrims, ongehuwden, vromen of ouderen konden er rustig, veilig en vaak gratis wonen. Wandel.nl geeft je een overzicht van 10 hofjeswandelingen. Korte routes met tijd voor lange pauzes. Want, bof je nou in zo'n hofje?

Hofjes moesten beschermen, tegen de boze buitenwereld, tegen nog meer armoede, tegen opdringerige mannen of onzedige gedachten. Hofjes faciliteerden vroom leven en focussen op het hogere. Hofjes werden gebouwd uit menslievendheid, maar eisen stellen mochten de bewoners niet. Wie een wandeling langs hofjes maakt - of dat nou door Haarlem, Dordrecht, de Jordaan of Den Haag is - zal merken dat met de liefdadigheid en vrijgevendheid zuunigjes werd omgegaan.

De huisjes binnen de hofjes hadden minimale afmetingen. Per huis één raam, één kamer, één bedstee, dat was het zo'n beetje. Water tappen kon aan de pomp, maar die stond buiten, en dat betekende 'delen', soms zelfs de wc. En wat kleur en fleur in huis? In het Luthers Hofje, een armenhofje in Zutphen waren de huisjes vanbinnen donkerbruin geverfd, goedkoper dan een gezellig kleurtje en slijtage viel minder snel op.

Dubbelmoord

En dan de eisen die de eigenaren of besturen stelden. Voorbeeldige levenswandel. Niet krijsen, vloeken of tieren. Vrijgezel zijn. Maagd. Fijn protestants. Onbezoedeld. 60-plus. Het Hofje van Bakenes in Haarlem - het oudste hofje van Nederland (1395) - was voor 'vrouwen acht en twee maal zes' zo meldt een gevelsteen. Alleen vrouwen van minimaal zestig mochten er wonen (al doet twee maal zes 66 vermoeden). Dat in het kleinste hofje van Haarlem - het 'Hofje van Guurtje de Waal' - weduwe Jut niet werd toegelaten is niet zo gek. Jarenlang, zo gaan de verhalen, verzweeg zij de dubbelmoord die haar echtgenoot pleegde. Zo iemand kun je er niet bij hebben.

Tourists love them
In de Jordaan worden we weer met de neus op de menschlievenheid gedrukt. Dat is in de Tuinstraat, die rijk is aan sociale woningbouw-hofjes. 'Druk verlichten is ieders plicht, dat geeft in duisternis wat licht'. Eind negentiende eeuw leefden nog veel Jordaanbewoners in zogenaamde alkoofwoningen. Sociale woningbouw was dus welkom en bepaald geen overbodige luxe. De panden moesten de arbeiders in de Jordaan een beter woonperspectief bieden, in ruil voor een betere moraal. Voor wat, hoort wat. Maar niet altijd. Het Hofje van Wouw in Den Haag werd gebouwd met de erfenis van Cornelia van Wouw (1601-1681). Zij bepaalde dat het hofje bewoond zou worden door 'minvermogende' alleenstaande vrouwen. Nog ieder jaar wordt rond de verjaardag van Cornelia een diner voor de bewoners georganiseerd. Een ode en compliment aan de oprichtster die toekijkt vanuit een lijst boven de open haard. En ook in de Bruntskameren van Utrecht - een hof met vijftien piepkleine woningen voor arme weduwen - is de liefdadigheid nog niet gestopt: eenmaal per kwartaal krijgen behoeftige bejaarden geld. Zo is dat vastgesteld bij een testament uit 1742. Dat de bedstedes uit de eenkamerwoningen nog steeds niet vervangen zijn, heeft een andere reden: tourists love them..

Tien hofjeswandelingen

1. Haarlemse Hofjes-wandeling: Ouwe vrijsters en een dubbelmoord

Langs o.a. het leukste en kleinste hofje van Haarlem. Rondwandeling naar eigen inzicht van 5,5 km. Start bij Haarlem NS. Kijk hier voor informatie over deze wandeling.
Ook leuk: Groene Wissel Haarlem, verbindt hofjes met buitengebied en Spaarne | rondwandeling | 7 km | start Haarlem station

2. Hofjes in studentenstad Leiden: Keurige rijtjes en sierlijke waterpompen

Langs zeventien hofjes in bruisende studentenstad. Een kant en klare hofjeswandeling heeft Leiden niet, maar met deze interactieve kaart kun je zelf je route langs 56 Leidse hofjes samenstellen.

3. De mooiste van Groningen: Voor maagden, dollen en zeelui

In Groningen zijn de hofjes geen hofjes maar gasthuizen: woningen voor pestlijders, criminelen en andere randfiguren. Maar de sfeer die rond gasthuis of hofje hangt is inmiddels vergelijkbaar: sereen, verborgen, ingetogen. Wandelroute 1: rondwandeling | 8 km | Start: diverse locaties. Wandelroute 2: rondwandeling van 7 km. Start: Groningen Centraal Station. Hier vind je een stadsplattegrond met de route.

4. Jordaanse hofjes: Niet vloeken, niet kijven

De Jordaan is een hit voor hofjesverzamelaars. Het is er druk en vandaar ook opvallend vaak het verzoek stil te zijn. Niet te schreeuwen, kijven of vloeken. Wandelroute: rondwandeling van 6 km. Start: Amsterdam CS. De twaalf hofjes zijn doordeweeks bijna allemaal te bezoeken. Zaterdag en zondag is een aantal gesloten.
Een routekaart met hofjes en uitleg vind je hier.

5. Oeroude bedstedes in Utrecht: Tourists love them

De singels van Utrecht zijn de torenhoge trekpleister van de stad. Open en bloot liggen ze erbij, laten iedereen toe die er wil borrelen, bootje varen of bewonderen. Maar behalve die singels zit de stad tjokvol hofjes, verborgen tuinen en steegjes. Wandelroute: rondwandeling van 10 km. Start: Utrecht CS. Via deze link vind je een stadsplattegrond.

6. Den Haag, hofjes en monumentale bomen: Cornelia en de Juttepeer

Een kwart van de Haagse bevolking leefde 150 jaar geleden nog in een hofje. Dat waren er meer dan 100! In Den Haag vind je hofjes in soorten en maten, van rijke- tot armeluis hofjes, van hele grote tot piepkleine, van hofjes voor protestante dames tot hofjes voor arme gezinnen met wel 10 kinderen. Een ' moetje' is het Heilige Geesthofje (1616) met op het binnenplein een Juttepeer uit 1638. Wandelroute: op de site van de gemeente Den Haag kun je enkele pdf's downloaden met wandelroutes langs Haagse hofjes en monumentale bomen.

7. Dordtse monumenten: Van geefhuisjes tot winkeltjes

Langs de oude havens van Dordt staan historische koopmanshuizen en huizen met de bijzondere 'Dordtse gevel', een eigen geveltype dat in de zestiende eeuw werd ontwikkeld als meesterproef van het metselaarsgilde. En dan nog die fraaie hofjes... Wandelroute: Kriskras dwalen door Dordrecht, Hofjes, historische iconen en industrieel erfgoed (18 km). Start: station Dordrecht. Hier vind je een handige plattegrond met een route van 2,5 km (niet gemarkeerd).

8. Delftse hofjes: Binnenste buiten gekeerd

Een kort wandelingetje langs vier hofjes van Delft. Die hofjes worden beschreven in het boek 'Het Hofje: Bouwsteen van de Hollandse stad, 1400-2000' van hofjes-fan en architect Willemijn Wilms Floet. Wandelroute: route, info, kaart vind je op deze site.

9. Leeuwarden: Luilekkerland. Of niet?

Geen Culturele Hoofdstad (2018) zonder monumenten. Leeuwarden heeft er 600, maar daaronder slechts enkele hofjes. De drie op deze wandeling ('Langs de verborgen bezienswaardigheden van Leeuwarden') liggen verstopt in smalle stegen. Wandelroute: Groene Wissel 499 gaat langs grachten, door een park en door de oude binnenstad van Leeuwarden (met een enkel hofje). Dit is een rondwandeling van 6 km. Start: station Leeuwarden met vernieuwd stationsplein met fraaie kinderkoppen en Elfstedenfontein

10. Hanzestad Zutphen: Zonder geld geen hofje

Zonder rijke lieden met geld waren veel hofjes er nooit gekomen. Hanzestad Zutphen heeft gelukkig een rijk historisch verleden, ondermeer door die handige ligging aan de Ijssel. Oude vestingwerken en statige koopmanshuizen herinneren aan dat verleden, net als de fraaie, schilderachtige hofjes. Hoewel.. De muren van Luthers Hof werden donkerbruin geverfd, goedkoper dan een gezellig kleurtje en slijtage viel minder snel op. Zo leven lukte de armen, maar heel veel kleur zat er niet aan. Wandelroute: Rondwandeling van 4 of 6 km. Start: VVV Zutphen aan de Houtmarkt.